Railroadtrip naar Lissabon

Ergens in het voorjaar van 2024, toen bleek dat het Voetgangerscongres op 10 oktober in Nijmegen zou zijn en Walk 21 een paar dagen later in Lissabon, opperde Martine om samen te treinen. Dat leek me wel wat. Maar wat het precies zou betekenen, dat wist ik toen nog niet…

Vooraf

In de intro hierboven doen we er een beetje lollig over - lopen duurde te lang, dus gingen we met de trein- maar dat zat natuurlijk niet zo. We dachten: ‘we willen niet meer vliegen om de planeet te sparen, dus als we echt naar Walk21 willen dit jaar, hoe gaan we dat dan doen? Zou dat werken met de trein?’ Allebei hebben we al veel treinervaring binnen Europa (Martine o.a. naar Trondheim, Bilbao en een of andere vage plaats in Polen en ik o.a. naar Wenen, Milaan en Marseille), maar het traject naar Lissabon schijnt next level te zijn. Gaan we toch doorzetten? We kiezen een andere benadering: we zien het als avontuur, waarbij de reis niet zo kort mogelijk hoeft te duren. Scheelt vast een hoop stress en frustratie over gemiste aansluitingen en andere toestanden. Plan: we gaan onderweg in een paar interessante plaatsen overnachten en kijken er kort rond om ofwel een specifiek project te bekijken, een snelle indruk te krijgen van de loopkwaliteit of om een interessante persoon te ontmoeten.

Na veel gepuzzel, vooral van Martine, besluiten we tot een zevendaags interrail-ticket. Dat lijkt voordelig, maar levert een hoop gedoe op:

• Je mag niet in alle treinen met je interrailpas
• Als je er wel in mag, heb je vaak een reservering nodig. Dat kost extra en er zijn maar een paar stoelen in de trein gereserveerd voor interrailkaarthouders, dus je moet er snel bij zijn. Maar ook weer niet te vroeg, want dan kun je nog niet reserveren.
• Als je probeert te reserveren en het lukt niet, weet je niet waarom. Het kan zijn dat de stoelen al op zijn, maar het kan ook zijn dat je te vroeg bent. Welke van de twee is onduidelijk. Super frustrerend, want wat moet je doen? Wachten tot je kunt reserveren of heel snel een niet-intterrail-stoel boeken voordat de trein vol is? Dit geeft stress! Al helemaal omdat er op veel trajecten maar een of enkele geschikte treinen zijn. Een treintje later is er dan niet bij.
• Sommige verbindingen lijken er niet te zijn, totdat je de reis in tweeën splitst, dan bestaan de afzonderlijke reizen opeens wel.
• De verbinding Madrid-Lissabon is super tricky: je moet twee keer overstappen met 10 minuten overstaptijd en als daar iets misgaat, kun je pas de volgende dag verder (dit geldt in ieder geval op zondag als wij willen reizen). Na een avond zoeken en ongeloof over zo’n slechte verbinding tussen de twee hoofdsteden op het Iberisch schiereiland kiezen we toch maar voor de Flixbus voor dit traject.
• Bij eerdere reizen hebben we al geleerd dat NS Internationaal alleen werkt voor veel bezochte Europese bestemmingen. De Treinreiswinkel staat hoog in aanzien en werkt goed tot Madrid. Daarna beland je in de mist, en het ergste is dat je het eerst niet door hebt. Je denkt: de tickets zijn gewoon nog niet beschikbaar. Ik moet nog even wachten. Maar op een gegeven moment is de datum te dichtbij. De Treinreiswinkel biedt in principe een goede planner en boekingssysteem, en daarnaast pakketreizen, maar doet niet aan maatwerk, je kunt niet bellen voor een advies (ook niet betaald). Toch nog maar een keer googlen… en toen bleek via Omio boeken wél mogelijk.  
• Denk je nu, wat raar, via Barcelona naar Lissabon, dat vonden wij ook. Maar via de oostkust, Hendaye – Irun, komen we er niet uit.

De puzzel leggen kost naar schatting 20 uur (?). Holy shit, wat lang, wat omslachtig en we weten nog steeds niet of het nou de voordeligste optie was.

Uiteindelijk leidt tot het tot een reisschema langs steden die vanuit het perspectief van de voetganger super interessant zijn:

Start in Nijmegen (Voetgangerscongres), dan Parijs, Barcelona, Madrid, Lissabon (4 dagen Walk 21), Porto, via Vigo naar Pontevedra, een tweede dag in Madrid, Montpellier en terug naar Utrecht/ Arnhem. Alle reizen zijn per trein, zoveel mogelijk met de TGV, een etappe Flixbus (Madrid-Lissabon) en een los kaartje Lissabon-Porto.

Dag 1: Voetgangerscongres in Nijmegen en reis naar Parijs

Parcours van de dag: thuis, lopen naar station Arnhem, trein naar station Nijmegen, lopen naar de Vereeniging, lopen naar het station, trein naar Schiphol, trein naar Parijs Gare du Nord, lopen naar hotel.

Aantal stappen gezet: 7.422

Vertraging: geen

Hoogtepunten en opvallende zaken:

• Key-note Annemarie Mars vertelt over gedragsbeïnvloeding. Mooie uitspraak: ’lopen is een soort duizend dingendoekje: het helpt voor bijna alles’. Les: ga na of jouw doelgroep in het stadium van ontkenning, weerstand, reflectie of commitment zit en pas je gedrag er op aan. Drukken helpt zo goed als nooit.
• Mijlpaal: we lanceren met meer dan 60 partijen het Nationaal Masterplan Lopen, waaronder Molster Stedenbouw en gemeente Arnhem, maar ook het ministerie van I&W, Wandelnet, NS en vele anderen.
• Annemieke vertelt samen met Floortje Cieraad van Decisio over de economische baten van lopen. Dat zijn er heel veel. In het onderzoek staan een paar interessante nieuwe cijfers. De uitgespaarde aanlegkosten bij een lagere parkeernorm (0,6 ipv 1,2) voor 1/3 deel van de 900.000 woningen die gebouwd moeten worden voor 20230 is 6 miljard. De reistijdwaardering voor voetgangers is 11,84 euro per gewonnen uur per persoon, hoger dan alle andere modaliteiten (behalve het vliegtuig). Dit geldt uiteraard niet voor recreatieve wandelingen waar wandelen het doel is. En nog een oud maar indrukwekkend cijfer: als iedereen aan de beweegnorm zou voldoen zou dat zeker 800 miljoen aan zorgkosten schelen.
• Maar we willen meer weten! Als je echt wil rekenen moeten we beter weten hoeveel meer mensen hoeveel meer gaan lopen als gevolg van verschillende typen maatregelen. Decisio en Molster gaan gemeenten helpen met het doen van effectmetingen door -in opdracht van CROW- een onderzoeksleidraad hiervoor te maken.
• Martine leidt een workshop over de toolbox loopbeleid: De toolbox bevat een quickscan, een aanpak en voorbeelden voor overheden die loopbeleid willen gaan maken. Is er politiek commitment? Zijn er meerde disciplines zijn aan boord? Is er geld specifiek bestemd voor voetgangersbeleid? Zijn er data beschikbaar? Aan de hand van deze vragen gaan deelnemers op volgorde staan van 1) Ja!, enigszins tot Nee!  En wisselen deelnemers ervaringen uit.

• Het project Groene Route Malburgen wint de Loopaward in de categorie ruimtelijke projecten. Het is een route voor mens, plant en dier van ruim 3 kilometer lang door een economisch zwakke wijk in Arnhem Zuid. Samen met bewoners is gewerkt aan het vergroenen van pleinen, zijn zit- en beweegelementen toegevoegd en halfverharde paden aangelegd. Geweldige opsteker voor initatiefneemster Mirjam Alexander, Anne Luijten van de gemeente Arnhem en Willem Jakobs van Stadsgras.
• Speciaal voor de lancering van het Nationaal Masterplan Lopen gemaakte bonbons: super lekker!

• De treinreis gaat voorspoedig: hij rijdt op tijd, onze stoelen zijn vrij zoals het hoort, probleem van fles-wijn-mee-maar-geen-kurkentrekker lossen we op met een pen, we komen op tijd aan in Parijs, het hotel is dichtbij, ons bed is gespreid en slapen maar….

Dag 2: ochtend in Parijs en reis naar Barcelona

Parcours van de dag: hotel Parijs-lopen naar bakker voor ontbijt, terug naar hotel, lopen naar Gare de l’Est, bus naar la Coulée Verte, lopen naar lunchplek, lopen naar Garde de Lyon, lopen naar het einde van perron 15 (wat een eind nog!), trein naar Barcelona-Sants, lopen naar hotel.

Aantal stappen gezet: 14.940

Vertraging: geen

Hoogtepunten en opvallende zaken:

• In Parijs lopen zebrapaden over het fietspad heen en staat ook nog eens extra op het fietspad geschreven dat voetgangers voorrang hebben. Hier geldt echt het STOP-principe (Stappers voor Trappers).
• De Coulée Verte (ook wel Promenade planté genoemd) is echt een juweel! Het is een  groen wandel- en deels fietsparcours dwars door de stad met een lengte van maar liefst 4,7 km. De route loopt deels over een oud spoorviaduct, maar loopt ook door straten, onder viaducten door en over bruggen heen. De beplanting is bijzonder, er is zelfs een vijver op het viaduct, er staan bankjes, er zijn watertappunten (waarvan een serieus met bubbelwater!), er zijn fitnesstoestellen, er is streetart en in een tunnel (ook onderdeel van het parcours) zijn meerdere kunstwerken met stromend water. De Parijzenaren (en toeristen) weten de route goed te vinden. We zagen heel veel hardlopers en hondenuitlaters, maar ook mensen die rustig een ommetje liepen, mensen die boeken lazen op bankjes, studenten op tekenles, een meisje helemaal zen in lotushouding, een stoere man die bukte om te ruiken aan een roos en mensen die gebruik maakten van de fitnesstoestellen van uiteenlopende leeftijden en fitnessniveaus. Ik ben helemaal voor dit soort langgerekte parken: heel veel mensen wonen en werken zo aan het park. En waar sommige parken een barrière in de stad kunnen zijn (vooral in het donker), is dit echt een verbindend groen lint met een alternatieve, sociaal veilige route voor ’s avonds er parallel aan.

• Als je denkt dat je bij het station bent, betekent dat nog niet dat je al bijna bij de coupe bent waar je zitplaats is. Tjee, wat zijn sommige stationshallen groot en perrons lang!
• Jammer dat je in een dubbeldekker bovenin op ooghoogte niet goed naar buiten kan kijken (kinderen en andere kleine mensen wel).
• Geen teksten typen in een website in de trein! Typ ze in word, sla lokaal op en kijk daarna of je er online mee kunt doen wat je wilt (dit reisverslag op je website zetten bijvoorbeeld). Scheelt heel veel tijd en frustratie over niet werkende internetverbindingen die er zomaar voor zorgen dat je pagina niet laadt en poef, alles is weg.

Dag drie: ochtend in Barcelona en ’s middags met de trein naar Madrid

Parcours van de dag: hotel Barcelona, lopen naar de bushalte, met de bus naar een van Barcelona’s groene corridors, de Carrer Consell de Cent, met de bus naar Superilla Peatonal San Antonin, met de bus naar station Barcelona-Sants , met de trein naar Madrid-Atocha, lopen naar het hotel.

Aantal stappen gezet: 15.029

Vertraging: geen, sterker nog: we waren 5 minuten te vroeg in Madrid 😊

Hoogtepunten en opvallende zaken:

• Barcelona verdient een betere entree dan Barcelona Sants. In het donker leek het al niet best, maar in het licht zie je pas echt hoe lelijk het stationsplein  is. Niet echt een visitekaartje voor de stad.
• Indrukwekkend zijn de enorm brede oversteken voor voetgangers die over de hele breedte schuin afIopen naar straatniveau, zodat je soepel kunt oversteken met allerlei soorten wielen (zoals met onze rolkoffers, maar natuurlijk ook rolstoelen, rollators en kinderwagens). Martine wist te vertellen dat de gemeente heel trots is op de detaillering van de oversteken. Ze zijn ruim, gebruikte materialen zijn van hoge kwaliteit en ze worden standaard gecombineerd met een prullenbak.
• Barcelona is druk met autoverkeer! Zeker in de wijk Eixample zijn de meeste straten enorme verkeersaders. Gelukkig weten we waar we moeten zijn om ons loopgeluk te vinden: de Superilla’s en de groene corridors, onderdeel van Barcelona’s idee de stad schoner, klimaatbestendiger, biodiverser en socialer te maken.

• De Coulée Verte in Parijs een uniek, idyllisch lineair stadspark, maar als je vele straten door de stad heen wil vergroenen, hoe pak je dat dan aan? We gaan naar de Carrer de Consell de Cent om de 2,7 km lange straat te bekijken, een voorbeeld om in heel Eixample te kunnen herhalen.
• Ondanks de regen is het er druk met wandelaars. Ook hier zien we net als op de Coulée Verte hondenuitlaters en hardlopers, maar vooral ook veel mensen in de cafés en onder parasols op terrasen. Er staan ontelbare bankjes en picknicktafels die op mooie dagen vast allemaal gevuld zijn. Auto’s rijden er maximaal 10 kilometer per uur en kunnen maximaal 100 meter door de straat rijden voor ze weer gedwongen worden af te buigen naar een parallelle straat.  Vroeger konden ze vrolijk 20 blokken doorrijden!
• Minpunt: er staan heel veel enorme afvalcontainers. Bij ons zijn ze vaak grotendeels onder grond weggewerkt, maar hier niet. Ik vind ze lelijk; Martine vindt het wel iets hebben dat zo duidelijk wordt hoeveel afval we met z’n allen produceren: lekker in your face. Maar het groen, de terrasjes en de fijne sfeer overheersen: een topstraat om overdag en ’s avonds te lopen!

• En dan: mijn eerste superilla 😊. Vaak spreken we over de superblocks van Barcelona, maar de klank van superilla past eigenlijk veel beter bij wat het is. Het is een blok samengesteld 3x3=9 bouwblokken dat autoluw is gemaakt. Het mooie is dat een superilla niet meer gaat over doorrijden, maar om ergens zijn. De kruispunten zijn plekken geworden voor verblijf, met vrolijke kleuren op de grond, plantenbakken, speeltoestellen en bankjes. Auto’s kunnen er wel komen, maar niet doorheen; alleen fietsers kunnen doorrijden, maar ook zij worden afgeremd bij de kruispunten die pleintjes zijn geworden. De verf is niet meer zo vers als op de foto’s waar ik de plekken van ken, maar het werkt nog perfect.

Bij aankomst in Madrid op station Atocha wanen we ons weer op een vliegveld: we stappen op een lang tapis roulant richting uitgang en daar aangekomen staat er een enorme rij voor de taxi’s. Een dag later hebben we dezelfde ervaring bij het vertrek van Estacion Sud waar alle lange afstandsbussen stoppen: enorme hal met balies, ver lopen naar een terminal, tapis roulant af, weer eind lopen en dan bij een wachtruimte een deur door naar een perron waar de Flixbus op ons wacht. Er was nog net geen slurf naar de deur van de bus. Je moet dus wel nog flink tijd incalculeren tussen aankomsttijd bij het station en daadwerkelijk aankomen bij de bus die je moet hebben. Dat werd wel een beetje krap toen ik dacht nog even snel de omgeving te verkennen (sorry Martine)….

Dag 4: ochtend in Madrid en reis naar Lissabon

Parcours van de dag: lopen van hotel naar ontbijtcafé, lopen langs de Calle de las Huertas naar de Plaza Major en met een omweg terug naar het hotel, met de taxi naar het busstation, lopen naar Parque Enrique Tierno Gavan en terug naar het busstation, met de Flixbus naar Lissabon, met de taxi naar het hotel.

Aantal stappen: 10.502

Vertraging: Vandaag voor het eerst deze reis: 25 minuten vertraging (plus onze ervaren vertraging van een uur omdat we ons niet hadden gerealiseerd dat er een uur tijdsverschil is 😣)

Bij de voorbereiding van onze trip had ik een onderzoek gevonden naar de kwaliteit van looproutes in het centrum van Madrid. Daarbij worden de straten gescoord op aantrekkelijkheid, comfort, veiligheid en toegankelijkheid.

De indeling in dit artikel is overigens, anders dan ik normaal gesproken hanteer, en ook anders dan in de Ontwerpwijzer Voetgangers. Als je de kaarten goed bekijkt dan blijkt aantrekkelijkheid niet alleen te gaan over groen en kunst, maar ook over openbaar vervoer, voorzieningen en of het een voetgangersgebied is. Je moet dus goed kijken wát er precies goed scoort.

We lopen door de Calle de las Huertas, een straat die hoog scoort op alle onderdelen. En dat snappen we: afgezien van laad- en los verkeer mogen er geen auto’s in; er is vanalles te doen en te zien (winkels, horeca); de straat is smal, maar als je als voetganger alle ruimte mag gebruiken is het heel ruim; de bestrating is netjes; er is kunst op de straat zelf en er staan bomen (oké, boompjes). Eigenlijk misschien gewoon een fijne straat in een historisch centrum. 

Wat wel opvalt als extra plus: langs de straat (die helemaal doorloopt naar de Plaza Major) liggen heel vaak kleine pleintjes. Dat brengt afwisseling en telkens een soort adempauze. Iets anders wat opvalt is het meeste verkeer wat toch nog door de straat rijdt de politie lijkt te zijn. De aanwezigheid van politie valt sowieso op. We zien ze in de auto, op straat, posterend bij een busje en te paard. Ook zien we op een paar plekken grote blokken op straat, waarschijnlijk tegen terroristen die zo niet hard op een meute in kunnen rijden. Het is allemaal bedoeld voor de veiligheid maar geeft mij juist een onbestemd gevoel.  En dan realiseer ik me opeens dat sociale veiligheid geen onderdeel is van de kwaliteitscriteria uit het onderzoek. Dat is een gemis. 

Ook hier worden auto’s steeds groter en dat zie je letterlijk op straat: met groene verf zijn parkeervakken gemarkeerd die een stuk over de rijbaan uitsteken. Wij zijn blij dat de extra ruimte niet ten koste gaat van de voetganger, maar worden nog steeds niet blij van de groeiende auto’s, die niet alleen breder, maar ook hoger worden, waardoor ze steeds meer het beeld bepalen en je blik veld verkleinen.

Ook in Madrid nog even het groen opgezocht: in de buurt van het busstation waar we veel te vroeg zijn, ligt Parque Enrique Tierno Gavan. Een verademing vergeleken met het busstation zelf en de directe omgeving. Je moet wel even door de rijstebrij heen: oversteken valt niet mee. Dat moet als voetganger in maar liefst drie etappen, waarbij je telkens weer op groen licht moet wachten. Acht rijbanen oversteken: twee keer een driebaansweg en een tweebaans ventweg. Toch zijn er meer mensen die de barrières die er aan alle kanten omheen liggen trotseren. Het is me niet helemaal duidelijk waar ze vandaan komen, maar het park wordt goed gebruikt, er zijn (weer) hondenuitlaters en hardlopers, maar ook gezinnen. En er wacht een verrassing:  In het park ligt een grote brug over het spoor heen en er klimmen mensen langs een klimwand die is gemaakt tegen de pyloon van de brug. Het is gaaf om te zien.

Al met al is een beetje een rare plek, wat sleets met veel graffiti. Niet perse mooi, maar meer een soort ruige rafelrand van de stad. Heeft ook wel weer wat na de nette groene routes die we zagen in Parijs en Barcelona.

Dag vijf: dagprogramma van de conferentie, welcome reception in het stadhuis, eten in de Time out Market.

Parcours van de dag: lopen van hotel SANA Metropolitan naar de conferentielocatie (de universiteit van Lissabon), heel veel zitten met af en toe een klein loopje naar een andere zaal, met de taxi naar het stadhuis, lopen naar de Time out Market, lopen naar de metro, met de metro richting hotel, lopen van de halte naar het hotel.

Aantal stappen gezet: 9.532

Vertraging: enorm bij het wachten op de taxi (45 min!) en vervolgens veel stilstaan in druk verkeer.

Hoogtepunten en opvallende zaken:

• In Tirana wordt hard gewerkt aan de realisatie van Schoolstraten. Intussen hebben ze er een stuk of 15. De ingreep is meestal relatief simpel: haal een parkeerstrook weg en zet de gewonnen ruimte in om een bredere loopruime te maken. Op de nieuwe stoepen schilder je vrolijke dessins en de anti-parkeerpalen tussen de rijbaan en de stoep maak je zo breed en hoog, dat ze lekker zitten. Dan organiseer je een feestje om te vieren dat de schoolstraat open is. Resultaat: meer kinderen lopen naar school, ze zijn blijer, ouders blijven kletsen, de luchtkwaliteit is beter en er wordt niet meer zoveel getoeterd. Dat laatste komt doordat het duidelijk is dat de rijbaan te smal is om te kunnen inhalen. Toeteren om iemand aan de kant te laten gaan heeft daardoor geen zin meer. Ook winst voor de aanwonenden! En het mooie is: dit lijkt niet alleen op het eerste gezicht zo; ze doen voor en nametingen en kunnen daardoor precies laten zien hoe groot de verbeteringen zijn.

• Walk 21 heeft de Walk 21 Walkability app ontwikkeld om de gebruikerservaring van looproutes in beeld te brengen. Ik heb hem meteen gedownload en zie dat hij zowaar automatisch in het Nederlands is! Hij ziet er op het eerste gezicht heel goed uit en wat wil je ook als zulke experts hem (laten) maken! Bij de presentatie zien we ook allemaal handige analyses van ingevulde gebruikerservaringen en wat je daar allemaal mee kunt. Geen idee nog hoe dat er allemaal uitrolt, maar hier even induiken lijkt zeker de moeite waard.

• Healthy Cities heeft samen met de universiteit van Lissabon de Healthy Cities Generator (HCG) E-value tool ontwikkeld. Het is een online tool waarmee je de gezondheidsimpact van stedenbouwkundige plannen kunt uitrekenen. Tijdens de interactieve sessie kunnen we de tool testen. En die is best cool. Op basis van gegevens die je kunt invullen over de stad, de inwoners en hun gezondheid en de doelen die je wilt behalen, geeft de tool aan in welke stedenbouwkundige interventies je het best kunt investeren. Vervolgens kun je zelf aangeven welke maatregelen je denkt te gaan treffen en kijken of je daarmee inderdaad je doelen behaalt. Het is allemaal gebaseerd op gemiddelden en je moet zelf aangeven hoe groot je ingreep is, dus de getallen die eruit komen moet je met een korrel zout nemen, maar het werkt wel goed om discussie los te maken. Ik wil weer meer weten en kijk of ik mee kan doen aan het webinar dat ze binnenkort organiseren. Een vraag hebben ze alvast beantwoord en dat is welke ingreep het meeste zoden aan de dijk zet. De presenterende dames zeggen onomwonden: groen toevoegen!

• Lissabon by night is prachtig. We zien het Stadhuis, de Markthal en Pink Street (waarvan we later horen dat deze zo ‘instagrammable’ is, dat het niet leuk meer is: eerst kwamen er bars, toen hotels en nu moeten de terrassen dicht omdat de hotelgasten klagen over geluidsoverlast) . Overal liggen allerlei patronen in de stoepen er speelt zomaar een bandje op een straathoek (en dat voor een maandagavond).
• De terugweg is minder: de route van het metrostation naar het hotel is vrij verschrikkelijk: eerst langs een drukke weg, vervolgens loopt de stoep dood, stap ik langs wat struiken, zie ik geen hond meer, maar vervolgens wel een zwerver met oude tv en dan toch de lichten van het hotel. Achteraf had ik een betere, iets veiliger voelende route kunnen nemen, maar dat wist google maps me niet te vertellen.

Dag zes: dagprogramma van de conferentie, uit eten in de stad.

Parcours van de dag: met de taxi van hotel SANA Metropolitan naar de conferentielocatie, heel veel zitten bij allerlei sessies, gelukkig wel afgewisseld met een looptraining Walk Active, lopen naar de metro, met de metro naar het centrum, lopen naar het restaurant, lopen naar de metro, met de metro richting hotel, lopen naar het hotel.

Aantal stappen gezet: 8.263 (stappenteller zat in m’n tas tijdens de looptraining, dus het was vast meer)

Vertraging: geen

Hoogtepunten en opvallende zaken:

• Sonia Lavadinho geeft een geweldige key-note. Sonia is stedelijk antropoloog, geograaf en oprichter van Bfluid, een bedrijf dat gespecialiseerd is in onderzoek en toekomstvisies op het gebied van duurzame mobiliteit en gebiedsontwikkeling. Ze vertelt hartstochtelijk over het belang van ontmoetingen in de stad en dan vooral tussen verschillende mensen van verschillende leeftijden en achtergronden, omdat het leuk is en om elkaar beter te begrijpen. ‘People in cars never are in contact with kids or olde people. They never see them! That’s why they don’t understand it’s important that we improve things for them. We need to bring them in to contact with each other!’ In haar boek ‘The Relational City’, geeft ze tips hoe we de stad zo kunnen ontwerpen dat mensen meer met elkaar in contact komen. Haar vijf typen ingrepen staan op de foto hierboven. Ze heeft ze zelf toegepast bij het maken van een plan voor de revitalisering van de openbare ruimte rond een groot winkelcentrum naar Amerikaans model (zo’n mega naar binnen gekeerd gebouw met een enorme parkeervlakte eromheen), waarbij ze alle kruispunten aanpakte en daarbij zoveel mogelijk groen en verblijfsruimte toevoegde: ‘a slice of green here, a slice of sitting area there, a slice of play here and voilà: there’s your pizza-plaza!’ Ook weten hoe je een pizza-plaza maakt? Lees haar boek (ik ga het ook gauw bestellen).

• Een sessie over walkability tools maakt duidelijk dat er steeds meer beschikbaar is op dit gebied. Luis Viera en Manuel Branza probeerden een hele set walkability apps uit, vooral om door de combinatie van deze tools (die allemaal net wat anders doen) een zo compleet mogelijk beeld te krijgen. In volgorde van inzet in hun project: OSM sidewalk kreator, Mappilary, Street Complete, Every door en de Walkability app van Walk 21 (zie verslag gisteren). Er valt op alle apps nog wel wat aan te merken (de basiskaart uit OSM is bijvoorbeeld niet volledig betrouwbaar en mist wel eens wat verbindingen), maar op deze manier krijg je wel relatief makkelijk een beeld. Er komt binnenkort ook nog een nieuwe tool uit. Transform Transport, een bureau uit Milaan, heeft een Walkscore toolkit ontwikkelt, waarmee je inzicht krijgt in hoeveel mensen er op loopafstand van bepaalde voorzieningen wonen. Deze komt eind oktober uit en is dan open-source beschikbaar. Eens even samen met een GIS-expert naar kijken en niet zelf allemaal wielen uitvinden. Er is al heel veel op de markt. Vaak is er nog wel wat aan op te merken, maar je hoeft in ieder geval niet from scratch te beginnen.
• Paulo Cambra van de universiteit van Lissabon vertelt over zijn onderzoek naar loopkwaliteiten. Hij heeft een meetmethode ontwikkeld waarmee een looproute punten kan scoren op verschillende aspecten. Deze punten worden opgeteld en vervolgens ingedeeld in vijf levels of service waarbij A het hoogst is (80 tot 100 punten) en E het laagst (0 tot 20 punten). Het is het meest effectief om bij in te zetten op het elimineren van E-scores en het vergroten van het aantal routes met een C-score.  

• En dan: een workshop Walk active! Joanna Hall, internationaal erkend expert op het gebied van wandelen, fitness en welzijn en bedenker en oprichter van WalkActive, vertelt ons dat de meeste mensen helemaal verkeerd lopen: ze rollen hun voeten niet af, ze hebben vaste enkels, ze zetten hun heup teveel naar voren en hun hoofd staat ook nog es te ver naar voren. We oefenen met het idee dat er een post-it onder je schoen zit en je wil dat degene die achter je loopt kan lezen wat erop de post-it staat. Dat wordt goed afrollen dus! Joanna heeft natuurlijk nog veel meer tips, teveel om in de workshop allemaal te doen en zeker teveel voor dit reisverslag. Interessant feit: als je goed en dus actief loopt, ga je 20% sneller! Goed lopen zorgt er ook voor dat je minder blessures krijgt of van je blessures afkomt (denk aan rugpijn en kniepijn). Er is een online workshop beschikbaar die je ook gewoon in Nederland kunt doen. 

Dag zeven: dagprogramma van de conferentie, conference dinner in de Estufa Fria

Parcours van de dag: met de taxi van hotel SANA Metropolitan naar de conferentielocatie, heel veel zitten bij allerlei sessies, met de taxi naar de locatie van het conference dinner, met de taxi naar het hotel.

Als je je afvraagt waar al die taxiritjes op slaan: Martine heeft zoveel last van haar enkel (vanwege een val maanden geleden al) dat ze niet meer kan lopen en sinds vandaag een leenrolstoel heeft. Dat gaat met kleine stukken, maar de metro gaat niet. Niet alle haltes hebben een lift en als die er is, dan moet je nog maar zien dat die het doet. Verder hebben we moeilijk lopend zonder rolstoel ook al zoveel stukken in ons parcours gezien die met een rolstoel niet te doen zijn (slechte bestrating, ontbreken van op- en afritjes), dat we ook dat niet zien zitten.

Aantal stappen gezet: 4.469 (dat krijg je ervan als je geen walkshop doet en steeds de taxi neemt)

Vertraging: geen

Hoogtepunten en opvallende zaken: 

• Jim Walker, oprichter van Walk 21, vertelt over de groeiende aandacht voor lopen. Intussen heeft 62% van de landen loopbeleid opgesteld. Nederland was net op tijd voor Walk 21 om ook mee te tellen in deze statistiek. Zie Nationaal Masterplan Lopen - Ruimte voor Lopen.
• Alle burgemeesters die grote herinrichtingsprojecten hebben uitgevoerd ten gunste van lopen en groen worden herkozen! Wat denk je van Anne Hidalgo van Parijs en Miguel Anxo Fernandez Lorez van Pontevedra, maar er zijn er meer. Kijk maar es op de website van URBACT (Europese organisatie die dit soort projecten stimuleert) voor voorbeelden.

• De WHO doet niet alleen aanbevelingen voor voldoende bewegen, maar inmiddels ook voor minder zitten en minder recreatieve schermtijd. Kinderen zitten veel te veel en dat begint op school. Naast lopen (of fietsen) naar school is het belangrijk dat kinderen ook tijdens en na schooltijd meer bewegen. Het zou makkelijker moeten zijn om te sporten meteen na school, bij school. Dit voorkomt gedoe met halen en brengen. Sportclubs combineren met schoolpleinen en gymzalen kan hiervoor een oplossing bieden (en is meteen ook efficiënt ruimtegebruik). Zie voor meer info, richtlijnen en factsheets de website van de WHO.

• Een enorm succesvol project om meer mensen meer te laten bewegen (niet alleen kinderen) is ‘Beat the street’. Hierbij worden gedurende zes weken kastjes door de stad heen opgehangen die mensen met een pas kunnen scannen. Er zit een heel spel aan vast, waardoor mensen die meedoen met elkaar kunnen strijden om de meeste punten, alleen of in teams. Al 1,8 miljoen mensen namen deel en de effecten zijn goed onderzocht. Mensen die meedoen bewegen meer, rapporteren dat ze fitter zijn, maar vooral ook blijer. Ook hier weer lijkt de bijdrage aan mentale gezondheid, in ieder geval op korte termijn- het grootst. De bedenkers van Beat the Street meten ook na twee jaar en vinden dan blijvende effecten, ook al zijn de kastjes en pasjes al lang weg. Ik ben enthousiast!

• En dan mijn eigen sessie over netwerken voor voetgangers samen met de Vlaamse stad Gent en het Franse Rennes! Na een inleidend verhaal over wat eigenlijk een goed netwerk van looproutes is (fijnmazig, samenhangend, met korte, directe routes en keuzemogelijkheden), kwam het vaststellen van verschillen typen netwerken aan de orde en wat daar het belang van is. In het kort gaat het om:
  • inzicht in de kwaliteit van het basisnetwerk (het netwerk van looproutes dat alle voordeuren met elkaar verbindt);
  • de mogelijkheid verschillende typen netwerken te koppelen aan verschillende ontwerprichtlijnen (bijvoorbeeld andere inrichting van hoofdlooproutes dan van basisroutes of groene routes);
  • de mogelijkheid prioriteiten te leggen bij de belangrijkste looproutes (het hoofdlooproutenetwerk) als het gaat om analyse van de kwaliteit, aanpak van problemen, toekennen van ruimte, prioriteit geven bij oversteken, aanlegniveau en niveau van beheer en onderhoud.

• Rennes heeft al een jaar of tien geleden vastgesteld wat de belangrijkste looproutes in de stad zijn en werkt sindsdien aan verbeteringen. Gent heeft voor een deel van de stad een hoofdlooproutenetwerk gemaakt en werkt tegelijkertijd aan verbeteringen in dit netwerk en aan het verder uitbreiden van het netwerk over de andere stadsdelen. Arnhem heeft sinds kort een hoofdlooproutenetwerk, een verbindingsnetwerk en een begin van een groen, ontspannen netwerk. Verbeterprojecten moeten nog beginnen.
• De methoden om het netwerk vast te stellen verschillen niet veel van elkaar. Telkens is het een combinatie van GIS-analyses en plaatselijke kennis. Een tip vanuit de zal was om naast gebouwde voorzieningen ook openbare ruimtes, zoals pleinen mee te nemen in de GIS-analyse van bronpunten en bestemmingen. Ook kan worden voorzien in overstappunten tussen de verschillende netwerken (wat vanzelf gaat als ze gedeeltelijk overlappen) en kan het goed werken om soms parallelle routes onderdeel te laten zijn van het hoofdlooproutenetwerk of het groene, ontspannen netwerk, zodat er keuze mogelijkheden zijn en rondjes kunnen ontstaan.

Dag acht: dagprogramma van de conferentie, met de trein naar Porto

Parcours van de dag: met de taxi van hotel SANA Metropolitan naar de conferentielocatie, veel zitten bij allerlei sessies, afsluiting van de conferentie met een walkshop, lopen naar de metro, met de metro naar het centrum, rondlopen in het centrum en vervolgens naar station Lisboa St. Apolonia, met de trein naar Lisboa Oriente, met de trein naar Porto Campana, lopen naar het hotel, met de taxi naar de wijk Ribeira, kort rondlopen in Ribeira, met de taxi terug naar het hotel.

Aantal stappen gezet: 16.591

Vertraging: de treinen hadden geen vertraging, maar ik was wel een stuk later in Porto dan de bedoeling was. Van tevoren lukte het niet om zitplaatsen te reserveren voor de trein Lissabon-Porto, dus dat dachten we ter plekke wel te kunnen doen. Maar op station St. Apolonia bleek dat de trein die ik wilde nemen al volgeboekt was. Ik kon een uur later vertrekken, maar dan wel vanaf Oriente. Gaf wat gedoe, maar ook de mogelijkheid op het station nog even wat te eten.

Hoogtepunten en opvallende zaken:

• Marta Rofin Serra van onderzoeks- en adviesbureau BAX laat zien hoe je gezondheid op kunt nemen in SUMPS (Sustainable Urban Mobility Plans). Opvallende uitkomst van hun (literatuur)onderzoek naar wat je kunt doen om de omgeving gezonder te maken is dat het stimuleren van openbaar vervoer het meest doet. Om ov te stimuleren is het vervolgens ook noodzakelijk om goede looproutes te maken, omdat lopen een belangrijk onderdeel is van de reis van deur tot deur.

• We hoorden al eerder dat we te weinig bewegen, maar ik schrik toch wel van de cijfers die op het scherm kwamen van onderzoek van de WHO. Maar liefst 80% van de jongeren haalt de beweegnorm niet! Van de volwassenen is dat ‘slechts’ 31%. De WHO heeft sinds 2018 een Actieprogramma Be Active om deze trend om te keren. Dat lukt alleen nog niet heel hard. Vanuit de zaal komt de vraag of een wereld voorstelbaar is waarin we niet zoveel zitten; een wereld waarin dat niet eens mag, zoals we ook niet meer met asbest mogen werken. Marta Rofin Serra antwoordt dat de gezonde optie de makkelijkste optie zou moeten zijn. Werkgevers zouden meer lopen tijdens werk makkelijker kunnen maken en daar ook tijd voor bieden. Zij zouden zich moeten realiseren dat het beter is om elke dag even niet werken (o, nee tijdverlies!) dan 6 maanden niet werken vanwege een burn-out of een knieoperatie. Andere suggesties komen van Get Ireland Walking. Maar eens even op hun website grasduinen voor voorbeelden voor lopen naar en/of tijdens werk (net geprobeerd: ik zie zo snel niks over lopen tijdens het werk; wel over loopgroepen en grappige excuses van mensen waarom ze niet zouden lopen en antwoord op elk excuus). En dan is er nog een Europees project ‘Be active at the workplace’. Daar staat meteen een duidelijke top 10 interventies in. Natuurlijk niet alleen over lopen, maar dat hoeft ook niet. 

• Een interessant probleem voor voetgangersprojecten: ze zijn te klein en te goedkoop en daarom willen banken er niet in investeren. Angie Palacios van CAF (Development bank of Latin America and the Caribbean) heeft een paar tips om hier verandering in te brengen:
  • Zorg ervoor dat je loopplan onderdeel is van een groter mobiliteitsplan of stedelijk ontwikkelingsplan.
  • Vraag geen klein bedrag voor de aanleg van een park, maar vraag een groot bedrag voor een systeem van routes en parken.
  • Als je geld vraagt voor een ander groot project, zoals een ov project, vraag dan ook meteen geld voor de aanleg en/of verbetering van looproutes naar de haltes of het station.

• Carly Gilbert Patrick, teamleider actieve mobiliteit bij UNEP (United Nations Environment Programma) voegt hieraan toe dat banken en investeerders overheden niet kunnen vertellen wat ze moeten doen, maar dat ze  wel invloed kunnen uitoefenen op de manier waarop ze effecten van projecten inzichtelijk maken. Daarbij zouden ze niet meer moeten sturen op tijdwinst, maar stoppen met investeren in projecten die ervoor kunnen zorgen dat iemand doodgaat bij een verkeersongeval.

Tijd voor de closing session: Jim Walker geeft ons huiswerk mee. We zijn op de goede weg, we doen al heel veel. Maar hij daagt ons uit: ‘Think about changing the hardest space. Where is your biggest dragon? Be bold with your sword!’ Eens kijken waar iedereen mee terugkomt volgend jaar in Tirana….

• En dan, voor iedereen die het niet kan laten (ook al is de conferentie officieel al afgesloten), nog een sessie vandaag. Ik ben intussen zo gaar als wat, dus ga niet nog meer informatie verwerken, maar mee met de walkshop van Babak Fakhamzadeh. Hij heeft een app ontwikkeld die je laat dwalen en je omgeving op een andere manier laat bekijken. De Dérive app werkt heel geinig: je krijgt een opdracht en gaat lopen, je voert de opdracht uit, loopt verder en een tijdje later krijg je weer een nieuwe opdracht. We moesten bijvoorbeeld onze ogen dicht doen en luisteren, onze neus achterna lopen en kijken als een kind. Wat zou een kind opvallen in deze straat? Hoeveel mensen kom je tegen die lachen in twee minuten tijd? Kijk om je heen! Leuk om je eigen omgeving met andere ogen te bekijken, maar ook om als toerist andere dingen in te zien dan waar Tripadvisor jou (en alle anderen) naartoe stuurt.

Martine heeft inmiddels besloten om naar huis te vliegen. Ze heeft zoveel last van haar enkel dat ze de terugreis per trein en alle stopovers die we gepland hebben niet ziet zitten. Heel zuur voor haar en ook een beetje voor mij. Het is ongezellig, maar ik vervolg het treinavontuur toch maar alleen. Er staat nog teveel moois en interessants op het programma.

In Porto is helaas weinig tijd. Ik heb een klein stukje avond om even rond te lopen in Ribeira, een oude wijk aan de Douro die niet voor niks op de Unesco World Heritage lijst staat. Vanaf de kade heb ik mooi zicht op de Dom Luis brug, ontworpen door een leerling van Gustave Eiffel.

Privé feitje: 25 jaar geleden leerde ik hier een vakantieliefde kennen, die uitliep op een lange afstandsrelatie van 1,5 jaar. Ik drink een glas port op het terras van Chez Lapin, het restaurant waar hij ober was. Leuke trip down memory lane.